Smolikowski Seweryn, krypt. S. S. (1850–1920), filozof, bibliofil, kolekcjoner, filantrop. Ur. 10 I w Twerze, był synem Seweryna Karola (zob.) i Melanii z Komajewskich, młodszym bratem Pawła (zob.).
Pierwsze lata życia S. spędził w Twerze, rok w Petersburgu i cztery w Moskwie. Uczył się z rodzeństwem w domu, głównie języków obcych. W r. 1858 zamieszkał z rodzicami i rodzeństwem w Warszawie. Po ukończeniu II Gimnazjum Rządowego w r. 1867 studiował filozofię i prawo w Szkole Głównej i na Uniw. Warsz., zakończone stopniem kandydata (1874) na podstawie rozpraw Pozitivizm vo Francii, Anglii i Germanii oraz Izloženie načala pozitivnoj filozofii i sociologii Ogjusta Konta, które później zamieściły ,,Varš. universitetskie izvestija” (odb. 1881 i 1886). Od r. 1871 S. stale jeździł na odpoczynek do Reichenau koło Wiednia, gdzie nawiązał kontakty w kręgach dworskich (cesarzowi Franciszkowi Józefowi przesłał później memoriał o zjednoczeniu przez Austrię Słowian południowych i Polski przeciwko Rosji). W r. 1873 odbył podróż po zachodniej Europie i wraz z bratem Pawłem zwiedził Rzym. Później też często odbywał podróże do Francji i Niemiec. W r. 1874 „Wiek” zamieścił jego szkic Podróże u nas dawniej i teraz (nr 84–6).
S. należał do redakcji „Biblioteki Warszawskiej” (1874–1891) i zamieścił w niej – obok recenzji – rozprawy: Religia pozytywna, czyli nowa powszechna religia ludzkości (1875 i odb.), Najnowsze objawy filozofii pesymistycznej w Niemczech (1878), Nirwana wobec metafizyki… (1879), Sofiści greccy i sofiści współcześni (1880), Krytyczny obraz nowszych usiłowań na polu badań historiozoficznych… (1881), Apoteoza człowieka i wznowienie dualizmu wschodniego w filozofii współczesnej (1881), Optymizm w pesymizmie (1881) i Z psychologii empirycznej… (1886). Również w „Bibliotece Warszawskiej” (1879) dokładnie opisał i naszkicował «Szczerbiec», pokazany na wystawie paryskiej, przyczyniając się do jego późniejszego odzyskania. Uczestniczył w opracowaniu «wydania pomnikowego» „Dzieł wszystkich” Jana Kochanowskiego, przygotowując do T. II (1884) „Dziewosłąb” i „Epitalamium”. W r. 1881 ukazał się Rozbiór krytyczny podstaw zasadniczych filozofii Schopenhauera (W.), w r. 1883 rozprawa Filozofia wyzwolenia. Przyczynek do dziejów pesymizmu (W.), a w r. 1886 Studia krytyczne (W.). Należał do inicjatorów „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” (W. 1889); stale był redaktorem działu sztuk plastycznych i filozofii, a pod koniec został redaktorem naczelnym i finansowo wspierał to wydawnictwo. W l. 1890–1914 ukazało się 55 tomów „Encyklopedii” do litery «P». Opracował do niej 735 haseł sygnowanych S. S., nie licząc podpisanych przez redakcję. W r. 1891 „Wędrowiec” zamieścił jego rozprawę Męka Pańska w sztuce (nr 13–30). W r. 1888 przejął S. po ojcu zarządzanie warszawską własnością przy Chmielnej 5–7 (hotel i kamienica mieszkalna). Dochód obracał na zakup map, obrazów polskich i obcych mistrzów, dużej ilości sztychów, innych muzealiów oraz na dobroczynność. Kłopoty z gośćmi i lokatorami zniechęcały go do ludzi. W r. 1905 nabył plac przy zbiegu Mokotowskiej, Pięknej i Kruczej, gdzie planował zbudować gmach na bibliotekę i swoje zbiory, z zamiarem darowania ich wznowionemu Tow. Przyjaciół Nauk. W r. 1906 wszedł do spółki «Antykwariat Polski»; 17 X t.r. założył u siebie (Chmielna 7) Tow. Biblioteki Publicznej, a w r. 1908 przekazał mu swoje dublety.
S. należał do Tow. Naukowego Warszawskiego od 2 II 1908 i do Tow. Psychologicznego. W swoich pracach filozoficznych, a także w hasłach encyklopedycznych wnikliwie charakteryzował poglądy A. Schopenhauera, E. Hartmanna i P. Mainländera, ujawniając ich wewnętrzne sprzeczności. Głosił tzw. uniwersalizm, czyli monizm spirytualistyczny. Twierdził, że u podstaw każdej filozofii znajduje się idea absolutu, bo dążenie do ideału na nim się opiera. Metafizyka jest podstawą nie tylko badań filozoficznych, lecz również naukowych, dostarczając im najważniejszych pojęć jak prawo, konieczność, warunek, przyczyna. Dzięki tym pojęciom metafizycznym nauka dochodzi do prawdy, odkrywa najważniejsze prawidłowości wszechświata. «Duch Boży utrzymuje w jedni różnorodne elementy świata» i jest wzorem osobowości ludzkiej, której dążenie do absolutu dowodzi «niematerialnego naszego pochodzenia», stanowi ziemską więź z Bogiem.
Kradzież pieniędzy z mieszkania i materiałów z placu uniemożliwiły S-emu szybką budowę gmachu bibliotecznego, wybuch zaś pierwszej wojny światowej skierował myśl i środki na sprawy polityczne i społeczne. Założył Tow. Dobroczynności «Samarytanin» i był jego prezesem. W końcu r. 1916 zaangażował się w proaustriacką politykę i ogłosił broszurę Ze wspomnień osobistych (W. 1917) o swoich kontaktach z dworem austriackim i jego życzliwości dla Polaków. Dn. 30 X 1920 S. został zamordowany przez bandytę, który wtargnął do jego mieszkania w celach rabunkowych. Pochowano go na cmentarzu Powązkowskim.
S. nie założył rodziny.
Brat S-ego Paweł z siostrami Aleksandrą Pohorecką i Walerią Szaniawską w maju 1922 przekazali 35 tys. jego książek, zbiór atlasów i map, bardzo dużo sztychów, obrazów i innych muzealiów Min.WRiOP. Książki i mapy przejęła B. Narod., resztę w r. 1927 Muz. Narodowe w Warszawie.
Bibliogr. filozofii pol., III; Biogramy uczonych pol., Cz. 1 z. 3; Słown. Pracowników Książki Pol. (A. Krysińska, bibliogr.); Słownik pseudonimów pisarzy polskich XV w. – 1970 r., Wr. 1996 III–IV; Chwalewik, Zbiory pol., II 369; – Gabriel S., Organizacja naczelnych władz bibliotecznych, „Przegl. Biblioteczny” 1927 s. 11; Jarzębowski J., Jan Jeziorański, London 1974 s. 25–6; Łodyński M., Centralna Biblioteka Państwowa i Bibliotheca Patria, „Przegl. Biblioteczny” 1928 s. 7; Muzeum i biblioteka Seweryna Smolikowskiego, „Przemysł – Rzemiosło – Sztuka” R. 2: 1922 nr 2 s. 31; Około-Kułakowa W., Warszawa jako warsztat naukowy w zakresie kartograficznym, „Przegl. Biblioteczny” 1936 s. 76; 700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna w latach 1865–1895, W. 1980 cz. 2; Skarga B., O kilku problemach pozytywizmu polskiego, w: Polska myśl filozoficzna i społeczna, W. 1975 II; Tuczyński J., Schopenhauer a Młoda Polska, Gd. 1969; Zarys dziejów filozofii polskiej 1815–1918, W. 1983; – Krzywicki L., Wspomnienia W. 1958 II; Księga pamiątkowa zjazdu byłych wychowańców byłej Szkoły Głównej Warszawskiej w 40 rocznicę jej założenia, W. 1905 s. 42; Mord przy ul. Chmielnej, „Kur. Warsz.” 1920 nr 303; Nowa firma antykwaryczna, „Kwart. Hist.” R. 20: 1906 s. 285; Seweryn Smolikowski zakłada bibliotekę publiczną, „Czas” R. 58: 1905 nr 209 (wyd. wieczorne) s. 2; Sienkiewicz H., Wiadomości bieżące, W. 1950 I 73; [Smolikowski S.] S. S., Ze wspomnień osobistych, W. 1917; Sprawozdania z posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z lat 1908–1922; Towarzystwo Naukowe Warszawskie. Materiały do jego dziejów w latach 1907–1950, W. 1950 s. 143; – Nekrologi z r. 1920: „Kur. Warsz.” nr 304, 305 (wyd. wieczorne), „Naród” nr 210 (wyd. poranne); – B. Jag.: Przyb. 9/60 k. 79–80; B. Narod.: rkp. 5995 k. 12; rkp. 7007 k. 25; – Mrówczyński J., Ojciec Paweł Smolikowski, Kr. 1977 I 11–13 (mszp. u autora i w Arch Pol. Prow. Zmartwychwstańców w Kr.).
Bolesław Micewski